مراسم نخل گردانی
نخلگردانی یا نخلبرداری از جمله آداب مرسوم روز عاشورا است که در اکثر شهرها از جمله یزد انجام میگیرد و به معنی تشییع پاک سرور شهیدان در این روز است. این مراسم همه ساله در این شهر و سایر شهرهای کویری برگزار شده و مردم در میدان امیرچخماق دور هم جمع میشوند و به عزاداری میپردازند.
بسیاری از افراد، عزاداری محرم در یزد را با مراسم نخلگردانی میشناسند و گردشگران بسیاری برای دیدن این مراسم در این روز خود را به یزد میرسانند. اگر شما هم قصد شرکت در این مراسم آیینی شهر یزد را دارید میتوانید با برنامه ریز سفر ناخدا، برنامه رایگان و اختصاصی برای سفر خود بسازید. در واقع ناخدا راهنمای رایگان سفر شماست.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
تاریخچه نخل گردانی چیست؟
آیین تابوتگردانی در میان شیعیان به اولین گردهماییها در مجالس عزاداری و راه افتادن آنها به سمت مرقد امام علی(ع) و امام حسین(ع) بر میگردد. براساس روایات این نحوه عزاداری از اوایل سده پنجم هجری شکل گرفته است. همچنین مراسم نخل گردانی با همین شکل و شمایل، از زمان دوره صفویه رواج داشته است به همین دلیل اغلب پژوهشگران نخلگردانی را متعلق به همان زمان میدانند.
برخی از گردشگران خارجی این مراسم را مربوط به دوران صفوی میدانند و در گزاشنامه های خود، به وجود نخلها اشاره کردهاند. به عنوان مثال پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی، چندین بار شاهد حرکت دستههای عزاداری در دوره شاه عباس اول در اصفهان بوده و به حمل تابوت در شب شهادت حضرت علی (ع) در 21 رمضان 1026 اشاره کرده است.
معمولا در این مراسم روی تابوت را با مخمل سیاه میپوشانند و روی آن مجموعه ای از سلاح های مختلف تعرضی و تدافعی قرار میدهند و دورتادور آن عده زیادی راه رفته و نوحه می خوانند و عدهای دیگر بوق و کرنا و سنج می زنند.
جالب است بدانید که این رسم به خاک سپردن تابوت در میان شیعیان هند بسیار مرسوم بوده و هنوز هم تا به الان رواج دارد. البته طبق گفتههای فرانکلین که چنین چیزی در ایران دیده، گمان می رود این گفتهها تحت تاثیر فرهنگ هندوی نوشته شده باشد.
نکته قابل توجه در مراسم نخلگردانی این است که در این آیین نوعی تقسیم کار، وظیفه و نوعی حقوق اجتماعی در بین افراد وجود داشته که نسلهای بعدی هم طبق سنت اجداد خود این اعمال مربوط به نخلگردانی را در هر محل مختص خانواده های معینی می دانستند.
این مقاله را هم بخوانید: مراسمات محرم در شهرهای ایران
فلسفه نخل گردانی چیست؟
برخی از کارشناسان بر این باورند که فلسفه نخلگردانی ریشه اسلامی ندارد و از سایر فرهنگ ها برگرفته شده است. اما فلسفه این مراسم به شرح زیر است:
- نخل نماد خیمههای امام حسین (ع) است و خاطرات آن زمان را در کربلا یادآور میشود.
- نخل نمادی از گهواره جوانان کربلا یعنی حضرت امام حسن و امام حسین است و به دلیل عظمت وجود صاحبان آن گهواره، آنها را بزرگ و با عظمت ساختهاند.
- از آنجا که پیکر پاک امام حسین(ع) بدون تشییع به خاک سپرده شده است، شیعیان به جبران این موضوع هر سال این مراسم را انجام میدهند.
نخل گردانی در کدام شهرهای ایران برگزار میشود؟
مراسم نخلگردانی در شهرهای یزد، تفت، زارچ، مهریز و اشکذر در استان یزد، کاشان ،نطنز، زواره و طرقرود در اصفهان، طبس، گناباد، فردوس و سرایان در خراسان، شاهرود در سمنان، استهبان در فارس، اورطهدشت در مازندران، تفرش در مرکزی و در بسیاری از نقاط دیگر ایران برگزار میشود.
در شهرهای مختلف، نحوه اجرا و تعداد نخلها متفاوت است. شکل ظاهری نخل به شکل یک جناغ قوسی طراحی شده که برخی از آن ها بیش از یک تن وزن دارند. این مراسمهای نخلگردانی در اکثر مناطق کشور اجرا و عزاداری میشود.
آیین نخلگردانی مانند دیگر مراسمهای مذهبی که در روز عاشورا و ماه محرم در سراسر کشور برگزار می شود، ریشه در اعتقادات مذهبی مردم دارد. سبک اجرای این مراسمات از قبیل نخلگردانی تقریباً در تمام کشور شبیه به هم میباشد. آنچه که در این آیین قدیمی محرم مطرح است اجتماع یکپارچه و هماهنگی خاص مردم در این روز است.
مراسم نخل گردانی در واقع یک اجتماع بزرگ اجتماعی، فرهنگی و دینی است که در اکثر شهرها و روستاها صورت میگیرد. نخلگردانی به شکوه مراسمهای این ماه عزیز جلای خاصی میبخشد و از طرفی دیگر همدلی و همکاری بین همهی مردم اعم از پیر و جوان، زن و مرد را افزایش میدهد.
نخل گردانی در سایر نقاط جهان
برگزاری مراسم نخل گردانی تنها مختص ایران نیست و اجرای آن به شیوه های متفاوت در بین مسلمانان دیگر کشورها نیز رواج دارد. مثلا در کشور عراق به خصوص مردم شهر نجف هر سال این مراسم را در شب 21 ماه مبارک رمضان و در روز سالگرد شهادت امام علی (ع)، برگزار میکنند. همچنین مسلمانان کشور اندونزی و به ویژه افرادی که در جزیره سوماترا ساکن هستند، براساس سنتهای قدیمی این عزاداری، مراسم سوگواری امام حسین (ع) را با شور و شعف خاصی برگزار میکنند و در روز دهم ماه محرم که همان روز عاشورا است یک تابوت تمثیلی از امام حسین (ع) را در دورتادور شهر میگردانند و مردم با پای پیاده به دنبال این تابوت عزاداری میکنند.
در کشورهایی دیگر مانند جزایر کارائیب، پاکستان و هندوستان هم این مراسم به شکل تعذیه برگزار می شود. مراسم تعذیه مراسمی شبیه به نخل کشور ماست که در آن وسیله ای مانند عَلَم را به زیباترین شکل تزیین میکنند و در شهرهای مختلف میگردانند. در نهایت در ظهر روز عاشورا این عَلَم را به درون دریا یا رودخانه میاندازند و بر این باورند که زمان برخورد آنها با جریان آب متلاشی شده و روح مطهر امام حسین (ع) بر فراز آسمانها پر میکشد.
نخل گردانی در خارج از دنیای اسلام
نکته جالب در مورد نخلگردانی در خارج از دنیای اسلام است که مسیحیان نیز این مراسم را به شکلهای متفاوتی برگزار میکردهاند. آنها از زمانهای قدیم، یکشنبه پیش از عید فصح در هر سال را به نام یکشنبه نخل میشناسند و این مراسم را در این روز برگزار میکنند. این مراسم در بین مسیحیان، یادآور ورود پیروزمندانه حضرت مسیح و جمعی از پیروانش به بیت المقدس است.
همچنین در بین مسیحیان سوریه هم این مراسم به صورت آیین زیتونگردانی رواج دارد. آنها یک درخت بزرگ زیتون را به کلیسا میبرند و طبق یکسری آداب خاص آن را در همانجا قرار میدهند. سپس هر کس که تمایل دارد پسر بچه خود را روی درخت متبرک نشانده و او را با حس شادی و نشاط اطراف کلیسا میگرداند. در آخر مراسم هم، مردم به عنوان تبرک و شگون، برخی شاخههای این درخت را جدا کرده و با خود به منزل میبرند.
زمان و محل مراسم نخل گردانی در یزد
در مناطق مختلف ایران و حتی جهان، شهر یزد به مراسم نخلگردانی مشهور است. مردم یزد، به مراسم نخل برداری اعتقاد خاصی دارند و احترام خاصی برای آن قائلند. یزدی ها در زمان قدیم دو نخل خیلی بزرگ داشتند که یکی از آنها را در میدان امیرچخماق و دیگری را در میدان مجاهدین قرار میدادند و از زمانهای بسیار دور در زمان اجداد و پدرانشان مردم را در روز عاشورا به این دو مکان میکشاندند.
امروزه این مراسم در مکانهای مختلف این شهر برگزار میشود اما همچنان در میدان امیرچخماق این مراسم با شکوه خاصی همراه است چرا که این میدان یک مکان تاریخی و مذهبی در شهر به شمار میرود و بزرگترین نخل را در خود جای داده است. به جز نخل امیرچخماق، نخل های دیگری نیز وجود دارند که مایه شهرت خاصی در این استان هستند. یکی دیگر از این نخلها در میدان بعثت قرار گرفته و دیگری متعلق به حسینیه شاه ولی در شهر تفت است که چیزی حدود 11 متر ارتفاع دارد.
لازم به ذکر است که مراسم نخلگردانی در شهر یزد از روز پنجم ماه محرم آغاز میشود و تا پایان شب قبل از عاشورا ادامه می یابد. قبلا مراسم نخلگردانی در اکثر نقاط استان یزد بعد از نماز ظهر عاشورا و در حقیقت در عصر روز عاشورا انجام میشد زیرا این مراسم در واقع نوعی تشییع نمادین پیکر مبارک امام حسین (ع) است و باید بعد از زمان شهادت ایشان برگزار شود؛ اما امروزه با توجه به علت تغییراتی که ایجاد شده یا به علت عرفی که در میان هیئتها وجود دارد، آن را تغییر داده و در ساعت مشخصی از این روز برای اجرای این آیین انتخاب میشود.
به عنوان مثال در محله کوچه بیوک یزد در صبح روز عاشورا، در خیرآباد در یک ساعت به ظهر عاشورا، در اشکذر در عصر عاشورا و در سایر اماکن نیز کمابیش در حول و هوش همین ساعات، مراسم را شروع می کنند.
سخن پایانی
شرکت در مراسم های مذهبی با آداب و رسوم متنوع باعث گشوده شدن دریچهای از شناخت فرهنگ جوامع گذشته به روی شما میشود و در کنار آن حسو حالی دیگر را تجربه میکنید. پیشنهاد ما به شما این است که برای یکبار هم که شده به این مراسم در این شهر بروید و با حال و هوای آن آشنا شوید. در حین حمل نخل و نوحهخوانی اتحاد و یکپارچگی خاصی حاکم میشود که چشم هر بینندهای را مجذوب خود میکند.
سوالات متداول در مورد مراسم نخل گردانی
نماد نخل گردانی چیست؟
نخل گردانی در مراسم روز عاشورا نماد تشییع پیکر پاک امام حسین (ع) است که مردم برخی از مناطق کشور در این روز به شهر یزد سفر کرده تا در این مراسم حضور یابند.
نخل گردانی در کدام شهرهای ایران اجرا میشود؟
نخل گردانی در اکثر شهرهای کشور به خصوص در شهرهای کویری مرکزی ایران برگزار میشود. البته لازم به ذکر است که اجرای این مراسمات تنها محدود به داخل کشور نیست و مسلمانان سایر کشورها این مراسم را به شیوه و آیین خود برگزار میکنند.
نخل گردانی چه زمانی انجام میشود؟
این مراسم معمولا در روز عاشورا و پس از اقامه نماز ظهر و عصر انجام میشود اما در گذشتهای نه چندان دور و طبق قول و قرار هیئتها ساعت برگزاری این مراسم تغییر کرده که طبق زمانبندی مشخص به مردم اعلام میشود تا در این ساعت در مراسم حضور یابند.
تاریخچه مراسم نخل گردانی مربوط به چه زمانی است؟
بر اساس روایات و مدارک موجود، این روش سوگواری از اوایل سده پنجم هجری قمری و در دوران صفویه شکل گرفته است و نسل به نسل دستخوش یکسری تغییرات کوچک شده است اما ماهیت خود را از دست نداده و همه ساله مردم به عزاداری در این روز میپردازند
